Prezentujemy wyniki dyskusji oraz propozycji działań zgłoszonych w toku prac pięciu zespołów tematycznych, zajmujących się różnymi obszarami interwencji w ramach tworzonego Programu Regionalnego dla Warmii i Mazur. Niniejsze opracowanie zostało przekazane Marszałkowi Województwa, będzie też jednym z tematów konferencji w dniu 17 września 2021 r.
Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego jest mocno zaangażowana w proces współtworzenia Programu Regionalnego na lata 2021-2027 Fundusze Europejskie dla Warmii i Mazur. Nasi przedstawiciele aktywnie biorą udział w pracach Grupy Roboczej ds. wypracowania Programu, powołanej przez Samorząd Województwa. Przygotowaliśmy własne stanowisko konsultacyjne dot. Umowy Partnerstwa, wskazując na konieczność zwiększenia alokacji dla regionu oraz wprowadzenia zagadnień istotnych dla rozwoju sektora obywatelskiego oraz jego rozwoju społeczności lokalnych.
W marcu br. Rada zainicjowała powołanie zespołów tematycznych (edukacja, przedsiębiorczość i rynek pracy, włączenie społeczne i usługi zdrowotne, środowisko przyrodnicze, kultura, rewitalizacja i turystyka) wśród organizacji pozarządowych w regionie, w obszarach analogicznych do podgrup współtworzących założenia RPO, koordynowanych przez Urząd Marszałkowski. W pracach zespołów tematycznych wzięło udział ponad 100 przedstawicieli organizacji pozarządowych, odbyło się 14 spotkań, organizacje zgłosiły 67 fiszek projektowych do przyszłego RPO. Po zakończeniu spotkań przygotowaliśmy sprawozdania dotyczące poszczególnych obszarów oraz zebraliśmy propozycje i rekomendacje dot. kwestii programowych i wdrożeniowych dot. Funduszy Europejskich dla Warmii i Mazur na lata 2021-2027. Najważniejsze z nich prezentujemy poniżej, a całościowe zestawienie znajduje się w załączonych do pisma sprawozdaniach tematycznych.
Propozycje programowe:
1. edukacja
- należy wzmocnić realizację działań edukacyjnych dzieci i młodzieży oraz dorosłych dotyczących kompetencji społecznych i obywatelskich, różnych form aktywności społecznej i praktyk demokratycznych, m.in. partycypacji obywatelskiej, uczestnictwa w debacie publicznej, wolontariatu, działań na rzecz społeczności lub ochrony środowiska, samoorganizacji społecznej, komunikacji bez przemocy;
- należy umożliwić edukację przez doświadczanie m.in. edukacja poprzez kontakt z przyrodą (tj. wyprawy do lasu, warsztaty w ogrodzie), gry terenowe, warsztaty, eksperymentowanie, alternatywne i innowacyjne projekty edukacyjne;
- należy umożliwić realizację projektów lokalnych projektów edukacyjnych, realizowanych poza szkołami, włączających społeczność lokalną, tworzących przestrzeń do uczenia się, nabywania nowych umiejętności (lokalne ośrodki edukacyjne).
2. rynek pracy i przedsiębiorczość
- należy wskazać jasną definicję i poziom innowacyjności (przedsiębiorstwa, województwa, kraju, Europy itp.);
- należy uwzględnić przy wdrażaniu innowacji w przedsiębiorstwach programy osłonowe dla pracowników, którzy w wyniku innowacji stracą pracę (szkolenia, przebranżowienie);
- należy wskazać jasną definicję firm w początkowej fazie rozwoju (czy wystarczy na dzień przystąpienia do projektu spełniać warunki, czy przez cały okres uczestnictwa w projekcie). Ponadto w projektach na inkubowanie i akcelerację firm należy przewidzieć możliwość doposażenia firm związanego z ich rozwojem;
- w ramach projektów z zakresu aktywizacji zawodowej należy przewidzieć możliwość zatrudniania reedukatorów zawodowych.
3. środowisko przyrodnicze
- należy uwzględnić typy projektów z zakresu ponownego użytkowania i naprawy przedmiotów, w tym tworzenie centrów napraw i ponownego użytkowania, ograniczania powstawania odpadów, w tym odpadów żywnościowych, edukacji i promocji w obszarze gospodarki obiegu zamkniętego;
- należy obligatoryjnie wobec wszystkich projektodawców oczekiwać wskazania konkretnych rozwiązań dot. realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, w tym sprzyjaniu GOZ (dotychczas zgodność projektu z tą zasadą była często deklaratywna i zawierała utarte schematy minimalne, a ich stosowanie przez beneficjentów nie było weryfikowane.
4. kultura, turystyka, rewitalizacja
- należy zwiększyć możliwości działań w obszarze kultury – jej roli w rozwoju lokalnym (festiwale, przeglądy) aktywizacji mieszkańców (warsztaty, udział w wydarzeniach), rozwoju przedsiębiorczości (rękodzieło), eko-designu itd. oraz wzmocnić działania sieciujące kulturę z turystyką. Należy również wzmacniać świadomość mieszkańców i zachęcać do korzystania z potencjału wielokulturowości regionu. Wśród beneficjentów projektów z zakresu kultury proponujemy instytucje i organizacje działające w obszarze kultury, co powinno być możliwe do zweryfikowania np. na podstawie statutu;
- należy w obszarze turystyki przewidzieć projekty zintegrowane zakładające tworzenie/rozwój produktów turystycznych, z udziałem różnych podmiotów i całych społeczności lokalnych (np. wioski tematyczne);
- należy ściśle łączyć rewitalizację infrastrukturalną ze społeczną. Punktem wyjściowym w projektach powinna być rewitalizacja społeczna, z której mogą wynikać potrzeby rewitalizacji infrastrukturalnej.
5. włączenie społeczne i usługi zdrowotne
- należy uwzględnić w ramach infrastruktury społecznej możliwość budowy nowych obiektów służących realizacji usług społecznych;
- należy umożliwić realizację szerszego wsparcia na rzecz seniorów poprzez usługi sąsiedzkie, wolontariat, usługi naprawcze tzw. złota rączka itp.
- należy dokonać zwiększenia kwot przewidzianych na aktywizację zawodową osoby zagrożonej wykluczeniem społecznym czy też usługi społeczne, w kontekście potrzeb i wysokości kosztów za poszczególne usługi i formy wsparcia;
- należy rozwijać nowe i innowacyjne formy wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym np. kręgi wsparcia;
- należy w ramach wsparcia ekonomii społecznej określić dodatkowe wskaźniki obrazujące efekty pracy OWES, poza tworzeniem miejsc pracy, np. liczba zakontraktowanych usług społecznych realizowanych przez podmioty ekonomii społecznej;
- należy w ramach realizacji Regionalnych Programów Zdrowotnych przewidzieć usługi w zakresie geriatrii, rehabilitacji, zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży oraz pozostałych grup wiekowych.
6. wolontariat
Rozwój wolontariatu w regionie napotyka na różne trudności. Jak ważny jest wolontariat pokazał miniony rok, kiedy to wiele organizacji i grup nieformalnych wspierało działania ukierunkowane na przeciwdziałanie pandemii m.in. szycie maseczek, dożywianie rodzin, wsparcie edukacji zdalnej, pomoc sąsiedzka. Były to najczęściej oddolne inicjatywy, spontaniczne, oparte o zaangażowanie wielu osób.
- warto wykorzystać środki z nowej perspektywy na rozwój wolontariatu. Z jednej strony należy wzmocnić działania już rozpoczęte tj. wykorzystanie wolontariatu do aktywizacji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz edukacja obywatelska dzieci i młodzieży, kształtowanie postaw i wzmacnianie empatii i wrażliwości społecznej.
- w obszarze edukacja należy prowadzić działania edukacyjne i doradcze dla osób dorosłych, które pozwolą na kształcenie wolontariuszy, koordynatorów wolontariatu. Domknięciem tego systemu powinna być możliwość finansowania usługi społecznej jaką jest wolontariat w ramach obszaru włączenie społeczne, tak, aby w każdym subregionie funkcjonowało co najmniej jedno centrum wolontariatu wspierające zarówno inne organizacje i grupy nieformalne w rozwoju usług wolontariackich oraz prowadzące działania wolontariackie na rzecz mieszkańców.
7. organizacje społeczne
Organizacje społeczne odgrywają ważną rolę w rozwoju lokalnym. Ich zaangażowanie jest zwłaszcza widoczne w obszarach włączenia społecznego, edukacji, rynku pracy, kultury, ale też coraz częściej w kontekście turystyki, środowiska przyrodniczego. Potencjał organizacji jest bardzo zróżnicowany, część z nich działa akcyjnie, adekwatnie do pozyskanych środków na realizację projektów, tylko niewielka część prowadzi stałe działania, podjęła się ekonomizacji części z nich, zatrudnia pracowników na umowy o pracę (w krajach europejskich liczba osób zatrudnionych w sektorze pozarządowym wynosi 6-10% ogółu pracowników, w Polsce 1-2%).
W związku z powyższym wnosimy o uwzględnienie w nowej perspektywie działań wspierających rozwój potencjału organizacji z wykorzystaniem kilku instrumentów:
- wsparcie doradcze dla organizacji w ramach Pomocy Technicznej, którego celem będzie konsultacja przygotowywanych wniosków aplikacyjnych oraz wsparcie na etapie realizacji projektów;
- szkolenia i doradztwo dla przedstawicieli organizacji pozarządowych (nie tylko pracowników, ale również członków i wolontariuszy) w ramach Bazy Usług Rozwojowych;
- w ramach projektów realizowanych w oparciu o mechanizm oddolnych inicjatyw lokalnych, możliwość przeznaczenia min. 10% wartości projektu na rozwój instytucjonalny;
- rozwój procesu deinstytucjonalizacji usług społecznych, który doprowadzi do realizacji wielu usług społecznych w środowiskach lokalnych przez organizacje pozarządowe, którego koniecznym uzupełnieniem są odpowiednie środki finansowe przeznaczone na infrastrukturę społeczną, bez której organizacje nie będą mogły w sposób trwały i w odpowiedniej jakości realizować tych usług.
Propozycje wdrożeniowe:
1. oddolne inicjatywy lokalne
Beneficjentami w ramach RPO WiM 2014-2020 są przede wszystkim organizacje posiadające odpowiedni potencjał i doświadczenie w realizacji projektów, w tym współfinansowanych ze środków EFS. Procedury, zasady wypełniania wniosków, sposób oceny wniosków powoduje, że większość lokalnych organizacji nie bierze pod uwagę aplikowania w konkursach. Podczas naszych spotkań zespołów tematycznych bardzo często były przywoływane możliwości realizacji oddolnych inicjatyw edukacyjnych oraz z zakresu integracji społecznej, które były możliwe w ramach działań 7.3 i 9.5 POKL.
W związku z powyższym wnosimy o możliwość realizacji takich inicjatyw w ramach perspektywy 2021-2027 w oparciu o wcześniejsze doświadczenia wyodrębnionych działań lub poprzez tryb operatorski tj. wyłonienie podmiotów, po jednym w każdym subregionie, które świadczyłyby usługi animacyjne i doradcze na rzecz lokalnych społeczności oraz udział regrantingu, finansując ich pomysły projektowe w kwocie do 100 tys. zł.
2. lokalność i trwałość projektów
Fundusze europejskie dla regionu powinny umożliwiać zaspokajanie różnych potrzeb, rozwiązywanie problemów społecznych, wspierać rozwój lokalny, ale również wzmacniać potencjał lokalnych i regionalnych podmiotów, działających w poszczególnych obszarach tematycznych. W ramach obecnego RPO WiM dostrzegamy zwiększającą się liczbę beneficjentów spoza regionu. Trend ten się umacnia z każdym rokiem, czego przykładem jest ostatni konkurs z poddziałania 11.1.1, w ramach którego 12 sposób 20 najwyżej ocenionych projektów, to projekty, których wnioskodawcami są najczęściej firmy szkoleniowe i consultingowe spoza regionu. Tego typu projekty często są kalką projektów realizowanych przez te firmy w innych województwach, nie są poprzedzone rzetelną diagnozą lokalnych potrzeb, a w sytuacji gdy zakładają partnerstwo z lokalnym podmiotem, to często jest to współpraca formalna, która kończy się wraz z realizacją projektu.
W związku z powyższym wnosimy o ograniczenie tego typu sytuacji poprzez wymaganie min. 2-letniego doświadczenia od lidera projektu w działaniach o danej tematyce na terenie województwa warm-maz. oraz obowiązku partnerstwa z lokalnych podmiotem. Ponadto beneficjenci powinni na etapie przygotowania projektu wskazywać w jaki sposób zostanie zapewniona trwałość proponowanej inicjatywy.
3. wkład własny
Wkład własny do projektów z RPO na poziomie 15% stanowi dużą barierę dla organizacji pozarządowych, co przyczynia się do mniejszej aktywności NGO w aplikowaniu o środki, a także jest zagrożeniem zachowania płynności finansowej w trakcie realizacji projektów. Wnosimy o utrzymanie wkładów własnych dla organizacji pozarządowych max. na poziomie 5%, z możliwością ich wnoszenia w formie rzeczowej i finansowej. W miarę możliwości wnioskujemy również o możliwość wnoszenia do projektów finansowanych z funduszy europejskich wkładów własnych z projektów realizowanych równolegle, finansowanych ze źródeł regionalnych np. budżetu Samorządu Województwa, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
4. wsparcie projektodawców
Wiele podmiotów podkreśla istotną rolę w systemie wdrażania jaką pełniły dawnej Regionalne Ośrodki EFS. Wsparcie to prowadziło do większej liczby różnych organizacji korzystających z funduszy europejskich w regionie oraz mniejszych problemów/błędów popełnianych przez projektodawców w trakcie realizacji projektów. W związku z tym proponujemy pozostawienie PIFE z funkcją informacyjno-promocyjną, przy równoległym wsparciu szkoleniowym, doradczym i animacyjnym ukierunkowanych na przygotowanie i poprawną realizację projektów, w tym pre-kontrole, realizowanych na rzecz określonych grup podmiotów, w tym organizacji pozarządowych.
5. zaliczki na realizację projektów
Stosowany w przypadku projektów finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego system wypłacania zaliczek, a następnie ich rozliczania poprzez wnioski o płatność jest przyjazny i zapewnia co do zasady organizacjom pozarządowym płynność finansową w ramach realizowanych projektów. Takiego systemu nie ma w przypadku projektów finansowych z EFRR, a niektóre z nich np. inkubatory wsparcia firm w początkowej fazie rozwoju, są klasycznymi projektami „miękkimi”, w których system refundacji się nie sprawdza, powoduje wielomiesięczne (nawet ponad roczne) okresy zatwierdzania wniosków o płatność i brak płynności finansowej projektodawców. Dlatego wnosimy o rozszerzenie metody zaliczkowej na wybrane typy projektów z EFRR dot. zwłaszcza inkubowania przedsiębiorstw czy też działań związanych z edukacją ekologiczną.
6. zabezpieczenie projektów
Wnioskujemy, aby formy zabezpieczenia projektów uwzględniały różne możliwości, a formą dominującą i wymaganą było zabezpieczenie projektu w formie weksla in blanco. Należy przeanalizować potrzebę wymagania drugiego zabezpieczenia w przypadku przekroczenia wartości projektów (10 mln) w danej IZ (w takcie obecnego okresu programowania z tego obowiązku zwolniono projekty OWES z racji realizacji ważnych celów społecznych) lub podniesienia progu od którego takie zabezpieczenie byłoby wymagane, zwłaszcza w stosunku do projektów których znaczna część wartości obejmuje wypłatę środków finansowych na rzecz uczestników projektów.
Mamy nadzieję, że przygotowane przez nas opracowanie i przedstawione rekomendacje będą przydatne na dalszych etapach tworzenia Programu Regionalnego na lata 2021-2027 Fundusze Europejskie dla Warmii i Mazur. W przypadku potrzeby rozwinięcia któregoś z przedstawionych zagadnień jesteśmy do dyspozycji. Deklarujemy również dalsze zaangażowanie i aktywny udział w pracy grupy roboczej Samorządu Województwa pracującej nad Programem.
Załączone pliki: